به گزارش آژانس فرحت،شمار زیادی از مردم افغانستان شب آخر فصل خزان (چله)«شب یلدا» را جشن می‌گیرند و برگزاری سنت شب یلدا در غرب، شمال و مناطق مرکزی این کشور هنوز هم رایج است.
در ۶۰ سال گذشته، خانواده‌های افغان مخصوصا پایتخت نشینان «شب یلدا» را به روال معمول جشن می‌گیرند. برگزاری شب یلدا در افغانستان همانند ایران است؛ تنها تفاوت‌های کوچکی در نحوه برگزاری این جشن دیده می‌شود.
در یک دهه گذشته، جریان‌های فرهنگی ادبی در کابل، هرات و مزار شریف با برگزاری برنامه‌های فرهنگی، از شب یلدا تجلیل کرده‌اند. در حالی‌که پیش‌تر، تجلیل از شب یلدا در داخل خانواده‌ها محصور بود.
اندیپندنت می نویسد،که نقیب آروین، شاعر و روزنامه‌نگار افغان، در مورد شب یلدا و چرایی بزرگداشت آن می‌گوید: «شب یلدا یا شب چله در افغانستان مانند دیگر نمادهای فرهنگی و تمدنی در این جغرافیا با مشکلات و چالش‌های جدی همراه بوده است، بخشی از زحمت این چالش‌ها را علمای دینی بر عهده گرفته‌اند و بخشی دیگر به این دلیل بوده است که دولت‌ها اهمیتی به این آیین‌ها نداده‌اند و احیانا مخالف آن‌ها بوده‌اند.» همراهی نکردن دولت‌ها برای تجلیل از آیین‌های تاریخی باعث شده است که هیچ رونقی به مراسم سنتی همچون یلدا داده نشود. بیشتر حلقه‌های فرهنگی تلاش کرده‌اند تا این آیین را به نحوی پاس بدارند.
جشن شب یلدا؛ سنت دیرین ایرانیان
به باور نقیب آروین، با همه موانع تاریخی، آیین‌هایی ازجمله شب یلدا در جغرافیای افغانستان امروزی به‌تبع گستره پهناور تمدنی، برای مردم تا امروز باقی مانده است. شیوه‌های برگزاری این آیین در بسیاری از مناطق قدمت خود را حفظ کرده است، اما در شهرها به‌دلیل مهاجرت‌های نیم‌قرن اخیر شهروندان افغانستان، دچار دگرگونی‌هایی نیز شده است که از جمله می‌توان به نمودهای امروزی ایرانی شب یلدا در غرب افغانستان اشاره کرد. آروین می‌افزاید موانع و چالش‌ها نیز اثر خود را داشته‌اند و هرازگاهی عالمان دینی این نمادها را نشانه دوران زرتشت و در نتیجه، خارج از دایره زندگی مسلمانان می‌دانند.
تجلیل از شب یلدا در افغانستان ساده و بدون پیرایه است. بشیر علی، روزنامه‌نگار افغان که در غرب افغانستان زندگی می‌کند، می‌گوید: «تجلیل از یلدا هنوز در خانواده‌ها رونق سابق خود را دارد.» او می‌گوید هرچند پیشرفت فناوری تا حدی از کیفیت آن کاسته و البته وضعیت اقلیمی نیز تاثیرگذار بوده است، هنوز هم خانواده‌ها در شب یلدا یا همان شب چله، دور کرسی جمع میشوند، هندوانه و انار و آجیل مهیا می‌کنند و تا نیمه‌های شب به قصه‌گویی می‌پردازند. او در ادامه می‌افزاید: «در گذشته، شب چله همیشه با برف‌های سنگین همراه بود، اما حالا می‌بینیم که شب چله کاملا گرم است.»
به باور بشیر‌علی، در ۲۰ سال گذشته که زندگی اجتماعی رونق نسبی گرفت، دوباره تجلیل از شب یلدا به خانه‌های مردم برگشت. او می‌گوید: «همین دو سه سال پیش، در شب یلدا هر کیلو‌گرم هندوانه به یک دلار رسید، انار اصلا در بازار پیدا نمی‌شد و مردم در مقابل مغازه‌های آجیل‌فروشی به‌صف ایستاده بودند.» او می‌گوید پس از سقوط دولت پیشین، به نظر می‌رسد مردم حوصله هیچ جشنی را ندارند و وضعیت اقتصادی هم اجازه تجلیل را نمی‌دهد. به باور علی، شب یلدا در افغانستان، از ۱۵ اوت آغاز شد و ظلمت همچنان بر نور در این کشور چیره است و آفتاب هنوز طلوع نکرده است.
مخالفت شرعی با تجلیل از شب یلدا
هم‌زمان با بیرون آمدن تجلیل از سنت‌ها و آیین‌های گذشته از چارچوب خانواده‌ها و گسترش آن میان جامعه، روحانیون مذهبی در برابر تجلیل این مراسم ساز مخالف زدند. در ۱۰ سال گذشته که جریان‌های افراط‌گرای دینی بیشتر وارد رسانه‌های اجتماعی شدند، مخالفت با این رسوم بیشتر شکل گرفت. در افغانستان به‌ویژه پیروان جمعیت اصلاح و چهره‌های سلفی با این آیین‌ها مخالفت آشکار داشتند. از چند روز مانده به شب یلدا، تبلیغات این جماعت در رسانه‌های اجتماعی بیشتر می‌شود. آنان شب یلدا، نوروز، جشن و هر نوع جشن سنتی دیگر را حرام می‌دانند و از مردم می‌خواهند تا از تجلیل این روزها خودداری کنند، در حالی که اندیشمندان عرصه الهیات می‌گویند تجلیل از این سنت‌ها هیچ تضادی با روح اسلام ندارند.
محمد محق، پژوهشگر الهیات، به ایندیپندنت فارسی می‌گوید: «شب‌نشینی و تجلیل از شب یلدا مانند جشن نوروز به‌نظر من هیچ‌گونه اشکال شرعی ندارد.» محق می‌افزاید بر اساس اصل فقهی (الأصل في الأشياء الإباحة)، اصل هر شیء مباح است، مگر اینکه دین به‌صورت مشخص برای منع آن دلیل مطرح کرده باشد، در حالی که هیچ آیه یا حدیثی در مورد شب یلدا وجود ندارد که آن را منع کرده باشد.
آقای محق می‌گوید حدیثی که سلفی‌ها، وهابیان و چهره‌های افراطی به استناد آن تجلیل از هر آیین سنتی دیگر را رد می‌کنند، یکی از احادیثی است که در جمع احادیث «ظنی الثبوت» قرار میگیرد، یعنی کاملا ثابت نشده است و اگر ثابت هم شود، باید مشخص شود که پیامبر اسلام بر اساس چه مسئله یا در چه زمینه‌ای این حدیث را گفته است. او می‌گوید از آن‌جا که هدف از تجلیل شب یلدا، کاستن از رنج‌های انسان، افسردگی و فشار روحی است، بنابراین تجلیل از آن از دید علمای اسلام مطلوب است. آقای محق در مورد اینکه شماری از روحانیان جشن شب یلدا را بدعت می‌دانند، می‌گوید: «شب یلدا بدعت محسوب نمی‌شود، مگر اینکه جنبه عبادی و تقدس برای تقرب به خداوند بگیرد که آن زمان، می‌توان آن را بدعت گفت.»
با این حال، با تمام مخالفت‌ها و چالش‌های اقتصادی و اجتماعی، شب یلدا همچون یک ارزش تاریخی و هویتی هنوز هم در افغانستان و جغرافیای بزرگ فارسی‌زبانان تجلیل می‌شود.
برگردان :فرحت صدیقی
